معرفی ویرایش هفتم PMBOK

معرفی ویرایش هفتم PMBOK

راهنمای پیکره دانش مدیریت پروژه PMBOK: Project Management Body of knowledge  که تحت عنوان استاندارد PMBOK مشهور است یکی از مطرح ترین و شناخته شده ترین استانداردهای مدیریت پروژه در جهان می باشد.

به طور کلی هر مجموعه دانش (BOK) مجموعه کاملی از مبانی، اصطلاحات و اقداماتی است که یک حوزه حرفه ای را تشکیل می دهد و PMBOK مجموعه کاملی از مبانی و اصول مدیریت پروژه حرفه ای است.

مطابق آمار رسمی PMI استاندارد PMBOK تا کنون به ۱۶ زبان زنده دنیا ترجمه شده و در سراسر دنیا رسماً چاپ و منتشر گردیده است.

یکی از مهمترین دستاوردهای استاندارد PMBOK ایجاد زبان مشترک در مدیریت پروژه است به این معنی که فعالان این رشته با پذیرش تعاریف مطرح شده در استاندارد PMBOK به برداشت یکسانی در گفتار و رفتار خود در اجرای پروژه ها دست پیدا می کنند.

تاریخچه PMBOK

تاریخچه استاندارد PMBOK یا پی ام باک به شرح زیر است:

در سال 1996 اولین ویرایش این استاندارد منتشر گردید در این ویرایش 9 حوزه دانش مدیریت پروژه تعریف گردید.

در سال 1999 استاندارد PMBOK از سوی موسسه استانداردهای ملی آمریکا (ANSI: American national standard institute) به عنوان یکی استاندارد ملی در کشور آمریکا شناخته شد و با شماره  به عنوان یکی استاندارد ملی در کشور آمریکا شناخته شد و با شماره ANSI/PMI99-001-1999 ثبت گردید.

در سال 2000 ویرایش دوم PMBOK با انجام برخی تغییرات در حوزه های محدوده، زمان، هزینه، کیفیت و ارتباطات منتشر شد.

در سال 2004 ویرایش سوم استاندارد PMBOK با تغییرات گسترده در همه بخش های نسخه پیشین منتشر شد.

در سال 2008 ویرایش چهارم استاندارد PMBOK منتشر گردید در این ویرایش تغییراتی در برخی از حوزه ها مانند محدوده و ارتباطات انجام شد.

در سال 2013 ویرایش پنجم استاندارد PMBOK منتشر گردید در این ویرایش مدیریت ذینفعان به عنوان حوزه دهم استاندارد اضافه شد.

در سال2017 ویرایش ششم استاندارد PMBOK منتشر گردید در این ویرایش توضیحات جامع تری درخصوص هر یک از فرآیندهای مدیریت پروژه ارایه گردید همچنین ملاحظات بکارگیری پم باک در هریک از حوزه های دانش تشریح گردید.

در سال 2021 ویرایش هفتم استاندارد (PMBOK (7th منتشر گردید. این ویرایش تغییرات زیاد و اساسی نسبت به ویرایش های قبلی داشته است.

رویکرد و ویژگی های PMBOK 7 و تغییرات آن نسبت به PMBOK6

در ابتدا خوب است که ساختار PMBOK7 را به طور کلی بررسی کنیم.

ساختار PMBOK7 از دو بخش استاندارد مدیریت پروژه و راهنمای پیکره دانش مدیریت پروژه تشکیل شده است.

این دو بخش از یکدیگر کاملاً مستقل بوده و در عین حال یکدیگر را تکمیل می کنند. بخش اول استاندارد مدیریت پروژه مورد تائید ANSI (موسسه ملی استاندارد آمریکا) است. در این بخش دو موضوع اصلی “سیستم ایجاد ارزش” و اصول مدیریت پروژه (شامل 12 اصل) تشریح شده اند.

بخش دوم یعنی راهنمای پیکره دانش مدیریت پروژه، چارچوبی است که موسسه PMI برای بکارگیری استاندارد ارائه کرده است. در این بخش سه موضوع اصلی شامل حوزه های عملکرد پروژه (8 حوزه عملکردی پروژه)، “بومی سازی”، و “مدل ها، روش ها و مصنوعات” تشریح شده اند.

حجم تغییرات PMBOK7 نسبت به PMBOK6 بسیار زیاد و چشمگیر است و آن ها که با PMBOK6 آشنایی داشته اند در نگاه اول ممکن است متحیر شوند و از خود سوال کنند چرا همه چیز در PMBOK7 به کلی دگرگون شده است؟ چه اتفاقی برای گروه های فرآیندی، حوزه های دانش، فرآیندهای مدیریت پروژه و ابزارها و تکنیک های PMBOK6 افتاده است؟

تردیدی وجود ندارد که دنیای امروز دنیای رقابت است و شرایط بازار جهانی بیش از هر زمان دیگری رقابتی شده است. این شرایط بر مدیریت پروژه نیز تأثیر گذار بوده است.

در گذشته نگاه استاندارد PMBOK متمرکز روی این موضوع بود که پروژه باید اقلام قابل تحویل (Deliverables) را در چارچوب محدودیت های تعیین شده مانند زمان، هزینه، کیفیت و غیره ایجاد کند. اما این نگاه دیگر پاسخگوی شرایط رقابتی بازار کنونی نیست، تصور کنید که پروژه های اشتباهی ممکن است تعریف شده باشند که اقلام قابل تحویل را در زمان و هزینه و کیفیت تعریف شده ایجاد کنند اما نتوانند ارزش مورد انتظار سازمان مانند سود مورد نظر را محقق کنند. آیا چنین پروژه هایی (که کم هم نیستند) قابل پذیرش هستند؟

از دیدگاه PMBOK 7 پاسخ کاملاً منفی است، چرا که اجرای این پروژه ها در نهایت به شکست سازمان ها در بازار رقابتی کنونی منتهی خواهد شد.

پیام واضح PMBOK 7 آن است که پروژه ها باید علاوه بر ایجاد اقلام قابل تحویل، ارزش هم ایجاد کنند. PMBOK 7 می گوید پروژه ها باید بخشی از سیستم ایجاد ارزش باشند.

حال اگر پروژه ای این قابلیت را نداشته باشد که ارزش مورد انتظار سازمان را برآورده کند چه باید کرد؟

بدیهی است که باید آن پروژه را حذف کرد.

این موضوع یعنی ایجاد ارزش علاوه بر ایجاد اقلام قابل تحویل پروژه، یک تغییر بنیادین و اساسی در  PMBOK 7 نسبت به PMBOK 6 می باشد.

می توان گفت که بنیان یا فونداسیون PMBOK 7 ، ایجاد ارزش توسط پروژه است و به همین دلیل بسیاری از اصول مدیریت پروژه و حوزه های عملکردی پروژه مستقیماً با ایجاد ارزش ارتباط دارند.

تغییر اساسی دیگر آن است که رویکرد PMBOK 7 رویکرد اصول محور  Principle-Based است درحالیکه در PMBOK 6 نگاه غالب رویکرد فرآیند محور Process-based بوده است اما چرا؟

تکامل تکنولوژی، بسیاری از حرفه ها از جمله حرفه مدیریت پروژه را تحت تأثیر قرار داده است. در دهه گذشته رشد تکنولوژی و صنایع وابسته به آن آنقدر سریع و شگرف بوده است که ICT (فناوری اطلاعات و ارتباطات) هم اکنون به بخش جدانشدنی از زندگی انسان ها تبدیل شده است. هم اکنون حجم بسیار قابل ملاحظه ای از پروژه هایی که در دنیا درحال انجام است از جنس ICT هستند مانند پروژه های توسعه انواع و اقسام نرم افزارها، اپلیکیشن ها، توسعه انواع فیچرها روی محصولات مختلف، مکانیزاسیون کارها، توسعه ارتباطات دیجیتال، توسعه پرونده‌های سلامت الکترونیک، توسعه دولت های الکترونیک، شهرهای هوشمند، کارخانجات هوشمند، خانه های هوشمند، گوشی های هوشمند، وسایل نقلیه هوشمند، ربات های هوشمند و غیره.

پروژه های ICT ویژگی های خاص خود را دارند که با ویژگی های پروژه های صنایع دیگر مانند صنعت ساخت Construction قابل مقایسه نیستند و به همین دلیل در پروژه های ICT معمولاً از رویکردهای تحویلی مانند چابک یا ترکیبی استفاده می شود. رویکرد فرآیندی ماهیتاً بیشتر برای پروژه های آبشاری مانند پروژه های صنعت ساخت Construction قابل استفاده است. (برای مطالعه بیشتر لطفاً مقاله مدیریت پروژه های چابک را ببینید) علاوه بر این پروژه های از جنس تحقیق و توسعه (R&D) در صنایع مختلف مانند بهداشت و درمان ، تولید و غیره نیز هم اکنون فراوانی زیادی دارند که آن ها نیز مشابه پروژه های ICT بیشتر از رویکردهای تحویل چابک یا ترکیبی استفاده می کنند.

موسسه PMI همواره به دنبال ارائه استانداردی جهانشمول برای تمامی پروژه ها در تمامی صنایع بوده است. به همین دلیل در PMBOK6 تلاش کرده بود که رویکرد Agile را در بخش های مختلف پوشش دهد تا بتواند به نیازهای پروژه هایی که از این رویکرد استفاده می کنند پاسخ دهد. اما بازخوردهای اخذ شده نشان دادند که این تلاش چندان موثر نبوده است و مخاطبان PMBOK6 آن را به دلیل رویکرد فرآیندی آن، بیشتر مناسب پروژه های آبشاری می دانند.

بر این اساس موسسه PMI بر سر این دو راهی قرار گرفت که یا رویکرد فرآیندی که بیشتر مناسب پروژه های آبشاری است و در عین حال حالت تجویزی نیز دارد را حفظ کند یا آنکه آن را کنار بگذارد. که در نهایت موسسه PMI تصمیم سخت را گرفت و رویکرد فرآیندی و تجویزی خود را کنار گذاشت.

موسسه PMI تصمیم گرفت که PMBOK 7 را به شکلی تدوین کند که کمتر حالت تجویزی داشته باشد و راهنمایی کلی تر باشد که برای همه پروژه ها و همه صنایع قابل استفاده باشد. برای رسیدن به این هدف PMBOK 7 ، 12 اصل برای مدیریت پروژه و 8 حوزه عملکردی پروژه را تعریف کرده است، این 12 اصل و 8 حوزه عملکردی آنقدر کلی و کلان هستند که برای همه پروژه ها با هر رویکرد تحویلی (آبشاری، چابک و ترکیبی) و همه صنایع قابل استفاده هستند.

12 اصل مدیریت پروژه یک راهنمای رفتاری برای اجرای حوزه های عملکردی پروژه هستند.

نکته دیگر اینکه مطابق اطلاعاتی که در سایت رسمی PMI.org منتشر شده است، موسسه PMI معتقد است که این 12 اصل و 8 حوزه عملکردی با بسیاری از متدولوژی ها و چارچوب های دیگر مانند PRINCE2، ITIL، Disciplined Agile و حتی رویکرد فرآیندی  ( Process-based Approach) سازگار هستند. در حقیقت این اصول و حوزه های عملکردی را می توان چتری تصور کرد که در ذیل آن ها می توان از سایر متدولوژی ها و چارچوب های دیگر مدیریت پروژه از جمله رویکرد فرآیندی استفاده کرد.

اما موسسه PMI با گروه های فرآیندی و فرآیندهای مدیریت پروژه خود چه کرده است؟ آیا کنار گذاشتن گروه های فرآیندی، حوزه های دانش و فرآیندهای مدیریت پروژه که سال ها برای جا انداختن آن ها در سازمان ها زحمت کشیده شده است کار عاقلانه ای بوده است؟ و آیا این کار به کسب و کار موسسه PMI که یک بنگاه خصوصی و تجاری است صدمه ای وارد نمی کند؟ از طرفی بررسی های موسسه PMI نشان داده است که بسیاری از سازمان ها و مدیران پروژه ها، توانسته اند به طور موفقیت آمیزی از رویکرد فرآیندی در پروژه ها استفاده کنند. این سوال هایی است که ما در ویدیوی آموزشی معرفی ویرایش هفتم PMBOK با آنها پاسخ داده ایم.

در مجموع می توان گفت که PMBOK7 تمام تلاش خود را کرده است تا به یک مرجع جامع و جهانشمول برای تمامی پروژه ها با هر روش تحویلی (آبشاری، چابک و ترکیبی) و در هر صنعتی (ICT، ساخت، بهداشت و درمان، تولید، هوا-فضا و غیره) با تمرکز روی ایجاد ارزش توسط پروژه ها تبدیل شود.

با توجه به به جدید بودن و تنوع مطالب ارائه شده در PMBOK7 ، مطالعه بیشتر در این زمینه برای تمامی فعالان مدیریت پروژه ضروری می باشد.